Əl-Fəşir dəhşətlərinə yeni aydınlıq: Sağ qalanlar Tavilaya çatdı

Meyitlərlə dolu küçələr, zorakılıq səbəbindən ayrılmış ailələr və günlərlə yeməksiz, susuz səyahət edən sağ qalanlar. Bunlar, 18 aylıq mühasirədən sonra bir həftə əvvəl hərbi qüvvələrin nəzarətinə keçən Sudanın qərbindəki el-Fəşər şəhərindən qaçan insanların verdiyi dəhşətli ifadələrdir.

El-Fəşərdən Gələn Dəhşətli Şahidliklər

Fatima Yahya, Sudanın Şimali Darfur əyalətinin el-Fəşərdən qərbdə yerləşən və münaqişədə bitərəf qüvvə tərəfindən idarə olunan Tavila qəsəbəsinə çatıb. Üç gün aclıq çəkdikdən sonra qaçmağı bacaran Yahya hələ də şokdadır. Əri və dayısı itkin düşüb. El-Fəşərdə baş verənlərin xatirələrini sözlərə çevirmək onun üçün çox çətindir. “Hər yerdə – küçələrdə, evlərin içində və qapı ağızlarında meyitlər var idi,” Yahya Al Jazeera-yə bildirib. “El-Fəşərdə harada olsanız, səpələnmiş meyitlərlə qarşılaşacaqsınız.” Onun ifadəsi, Sudanın müntəzəm ordusu ilə döyüşən yarımhərbi qrup olan Təcili Dəstək Qüvvələrinin (T.D.Q.) oktyabrın 26-da şəhəri ələ keçirməsindən sonra Şimali Darfurun paytaxtından qaçan insanların çoxsaylı şahidliklərindən biridir. T.D.Q.-nin el-Fəşəri ələ keçirməsi, qrupun Darfurun geniş qərb bölgəsi üzərindəki nəzarətini gücləndirərək, Sudan Silahlı Qüvvələrinin (S.A.Q.) əlində qalan son böyük şəhəri də itirməsi deməkdir. Müharibədən əvvəl 1 milyondan çox insana ev sahibliyi edən el-Fəşərin süqutundan bəri kütləvi edamlar, cinsi zorakılıq və genişmiqyaslı talan haqqında xəbərlər artmaqdadır. Yale Universitetinin Humanitar Tədqiqatlar Laboratoriyası tərəfindən təhlil edilən peyk görüntüləri, şəhərin ələ keçirilməsindən bəri insan bədənlərinə uyğun obyektlərin aşkar edildiyi ən azı 31 yeri müəyyən edib. Tədqiqatçılar bu yerlərdə qırmızımtıl torpaq rənginin dəyişdiyini qeyd edirlər.

Ailələrin Ayrılığı və Ağır Səyahətlər

Qaçanlar üçün ilkin döyüşlərdən alınan yaralar səyahəti daha da ağırlaşdırıb. Farhat Said, Təcili Dəstək Qüvvələrinin son hücumundan əvvəl artilleriya atəşində həm özünün, həm də qızının yaralanmasına baxmayaraq el-Fəşəri tərk edib. O, bombardman nəticəsində ciddi bud sümüyü sınığı keçirən ərini geridə qoymaq məcburiyyətində qalıb. “Altı-yeddi ay mühasirə, top atəşi və bombardman altında yaşamaq məcburiyyətində qaldıq,” o, Al Jazeera-yə bildirib. “Onu hərəkət etdirmək çox çətin idi.” “Döyüşlər şiddətlənəndə və top atəşi dözülməz olanda, 11 yaşlı oğlum həyatımızı xilas etmək üçün evdən qaçmağımı istədi,” o deyib. Oğlu atası ilə qaldı – cütlük qorxurdu ki, uşaq olsa belə, oğlan uşağı olduğu üçün T.D.Q. cəbhə xəttini keçməsi çox təhlükəli olacaq. Saidin əri üçün qeyri-mümkün olacaq iki günlük piyada səyahət, “el-Fəşərdən ağır top atəşi altında piyada getmək və hətta qaçmaq”dan ibarət olub və onları Təcili Dəstək Qüvvələrinin nəzarət-buraxılış məntəqələrindən keçirib. Ana və qızı el-Fəşərdən təxminən 65 km (40 mil) qərbdə yerləşən Tavilaya pulsuz və əşyasız çatıblar. Said Al Jazeera-yə bildirib ki, qızının hələ də yaralarına görə tibbi müalicəyə ehtiyacı var. 46 yaşlı Xədicə Abdalla da oxşar travma yaşayıb. Bir il əvvəl ərini T.D.Q. bombardmanında itirib və özü də yaralanıb. Mühasirə şəraiti sakinləri tapdıqları hər şeylə yaşamağa məcbur edib. “Altı ay ərzində adi yeməyimizi, yəni cəvənimizi ala bilmədik,” o, Al Jazeera-yə deyib. Abdalla, el-Fəşərdə başqa yemək olmadığı üçün adətən mal-qaraya verilən preslənmiş yağlı toxumlardan qalan qalıq olan “ambaz” yeməyə məcbur olduğunu söyləyib. Üç gün yeməksiz yolda qaldıqdan sonra Abdalla iki uşağı ilə birlikdə Tavilaya çatıb. Uşaqlarından biri zorakılığın şahidi olduqdan sonra şiddətli psixoloji travma ilə dərhal xəstəxanaya yerləşdirilib. Qardaşının uşaqları hələ də tapılmayıb, bir əmisi isə top atəşində həlak olub. Bu ifadələr sistemli zorakılıqla bağlı daha geniş dəlillərlə üst-üstə düşür. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), el-Fəşərdəki Səudiyyə Ana Xəstəxanasına edilən T.D.Q. hücumlarında ən azı 460 xəstənin öldürüldüyünü təsdiqləyib. ÜST sözçüsü Christian Lindmeier-in sözlərinə görə, ilkin hücum zamanı tibb işçiləri də girov götürülüb. Təhlükəsiz yerə çatanlar ciddi sağlamlıq problemləri ilə üzləşirlər. Tavilada fəaliyyət göstərən Sərhədsiz Həkimlər Tibb qrupları gələn uşaqları müayinə edərək, beş yaşından kiçiklərin hamısının qidalanma pozğunluğundan əziyyət çəkdiyini bildiriblər. Sağ qalanlar qaçışları zamanı işgəncə və güllə yaraları, eləcə də aylarla mal-qara üçün nəzərdə tutulmuş yemək yeməkdən qaynaqlanan həzm problemləri kimi fiziki sübutları daşıyırlar.

Gözləniləndən Az Sayda Gəlişlər

Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı (B.M.T.) oktyabrın 26-dan bəri el-Fəşərdən və ətraf bölgələrdən 70 mindən çox insanın didərgin düşdüyünü təxmin edir. Lakin artıq 652 mindən çox didərgin insana sığınacaq verən Taviladakı humanitar işçilər, ora gələnlərin el-Fəşərin əhalisinin düşündürdüyündən xeyli az olduğunu bildiriblər. Yale Humanitar Tədqiqatlar Laboratoriyası qeyd edib ki, aprel ayında Zamzam düşərgəsinə hücum kimi T.D.Q.-nin Darfurda əvvəlki ələ keçirmələrindən fərqli olaraq, son görüntülərdə el-Fəşərdən kütləvi köç əlamətləri görünməyib. Zamzamın təxminən 500 min sakini qaçarkən, tədqiqatçılar düşərgədən uzaqlaşan yollarda yüzlərlə insanı və eşşək arabasını müəyyən edə bilmişdilər. Lakin el-Fəşərlə bağlı vəziyyətdə, “Mülki əhalinin əksəriyyəti ölüb, əsir götürülüb və ya gizlənir,” Yale tədqiqatçıları qənaətinə gəliblər. Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin prezidenti Mirjana Spoljaric vəziyyəti “dəhşətli” adlandıraraq, on minlərlə insanın yeməksiz, susuz və tibbi yardımsız tələyə düşə biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib.

Hesabatlılıq üçün Beynəlxalq Çağırışlar

Papa Leo XIV bazar günü el-Fəşərdəki ölüm və dağıntıları pisləyən beynəlxalq qınaqlara qoşularaq, “qadınlara və uşaqlara qarşı ayrı-seçkiliksiz zorakılığı, silahsız mülki vətəndaşlara hücumları və humanitar fəaliyyətə ciddi maneələri” qınayıb. O, dərhal atəşkəs və humanitar dəhlizlərin açılmasına çağırıb. Hər iki partiyadan ABŞ senatorları daha güclü tədbirlər tələb ediblər. Senatın Xarici Əlaqələr Komitəsinin sədri respublikaçı senator Jim Risch zorakılığı təsadüfi deyil, qəsdən törədilən cinayətlər kimi təsvir edərək, Təcili Dəstək Qüvvələrinin rəsmi olaraq “xarici terror təşkilatı” kimi təyin edilməsinə çağırıb. Təcili Dəstək Qüvvələri, Al Jazeera-nın Sanad agentliyi tərəfindən təsdiqlənmiş edam videolarında görünən komandir Abu Lulu da daxil olmaqla, bir neçə döyüşçünün həbs edildiyini elan edib. Yahya, Said və Abdalla kimi, indi minimal dəstəyə malik həddindən artıq dolu düşərgələrdə olan sağ qalanlar üçün məsuliyyət sualları uzaq görünür. Tavila düşərgəsindəki fəallar Al Jazeera-yə bildiriblər ki, gələnlərin qəfil artması humanitar işçilər üçün insanları yerləşdirməyi və onlara digər əsas təchizatları təmin etməyi çətinləşdirib. “Allahdan bizə kömək etməsini diləyirik,” Said, el-Fəşərdən eyni ümidsiz səyahəti edən minlərlə insanın dilindən danışıb.

24 saat